Büyükada'da Bisiklet Kullanımının Tarihi, Önemi ve Geleceği

pedalliyorum
20 Nis
12 dakikada okunur

Bisikletin Şekillendirdiği Bir Ada

İstanbul'un Prens Adaları'nın en büyüğü olan Büyükada, uzun yıllardır motorlu araçların sınırlı kullanımıyla bilinen kendine özgü bir yerleşim yeridir. Şehrin karmaşasından uzak, huzurlu ve nostaljik atmosferiyle ziyaretçilerini cezbeden ada, bisikletin adeta simgesi haline gelmiştir. Türkiye'nin "otomobilsiz" tek bölgesi olarak anılması , Büyükada'nın bisikletle olan derin bağını açıkça ortaya koymaktadır. Adanın motorlu taşıt trafiğinden arınmış olması, bisikleti hem yerel halk hem de ziyaretçiler için vazgeçilmez bir ulaşım aracı yapmıştır. Bu durum, adanın kültürünü ve günlük yaşamını derinden etkileyerek, bisikletin sadece bir ulaşım aracı olmanın ötesinde bir anlam taşımasına yol açmıştır.

Büyükada'nın bisikletle olan bu özel ilişkisinin tarihi oldukça eskiye dayanmaktadır. Adalar Müzesi'nde açılan "'Bisiklet üzerinde 137 yıl'" başlıklı sergi , bu derin bağlantının ne kadar köklü olduğunu gözler önüne sermektedir. Sergide, aralarında ünlü isimlere ait olanların da bulunduğu yaklaşık 40 bisikletin sergilenmesi , bisikletin adanın farklı kesimleri tarafından uzun süredir benimsendiğini göstermektedir. Bisikletin Büyükada'nın "alamet-i farikası" olarak nitelendirilmesi , bu iki tekerlekli aracın adanın kimliğiyle nasıl bütünleştiğini açıkça ortaya koymaktadır.

Bu rapor, Büyükada'daki bisiklet kullanımının tarihsel gelişimini, adanın bisikletle nasıl özdeşleştiğini, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinden Cumhuriyet'in ilk yıllarına kadar bisikletin adadaki varlığını ve Avrupa'daki bisiklet kullanımının yaygınlaşma süreciyle olan karşılaştırmasını detaylı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, 6 kilometrelik bir mesafenin bisikletle ve yürüyerek ne kadar süreceği tahmin edilecek, Büyükada'da ulaşımın sadece bisiklet ve yaya olarak düzenlenmesinin potansiyel faydaları ve zararları analiz edilecektir. Dünya genelindeki benzer otomobilsiz yerleşim yerlerinin deneyimleri ve Büyükada sakinleri ile ziyaretçilerinin bisiklet kullanımına yönelik görüşleri de bu raporda ele alınacaktır.

Tarihi Bir Yolculuk: Büyükada'da Bisiklet Kullanımının İzleri

Büyükada'nın bisikletle olan ilişkisi yaklaşık 137 yıl öncesine, 1885 yılı civarına kadar uzanmaktadır. Bu dönem, dünyayı bisikletle dolaşan ilk kişi olan Thomas Stevens'ın adayı ziyaret ettiği zamana denk gelmektedir. Stevens, o dönemde Prinkipo olarak bilinen Büyükada'yı kitabında övgüyle bahsetmiş , adada bisiklete ilk kez tanık olan kadın ve erkeklerin tepkilerindeki farklılıklara dikkat çekmiştir. Stevens'ın ziyaretinin ardından, bisiklete olan ilginin şehir genelinde arttığı ve Reşad Ekrem Koçu'nun İstanbul Ansiklopedisi'ne göre, 1890 ile 1895 yılları arasında bisikletlerin yaygınlaştığı belirtilmektedir. Bu durum, Büyükada'nın bisiklet kullanımını Avrupa'daki gelişmelerle eş zamanlı olarak benimsemeye başladığını göstermektedir.

Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde Büyükada'da bisiklet kullanımının ne zaman başladığına dair kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte , I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusu içinde bisikletli birliklerin varlığı bilinmektedir. Avrupa'yı görmüş kişilerin, bu dönemden kısa bir süre sonra özel amaçlı olarak bisikletleri adaya getirmiş ve kullanmış olabileceği tahmin edilmektedir. Adalar Müzesi'ndeki "'Bisiklet üzerinde 137 yıl'" sergisinde yer alan yaklaşık 100 yıllık bir bisiklet , 20. yüzyılın başlarına, yani Osmanlı İmparatorluğu'nun sonlarına ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarına denk gelmektedir. Bu da bisikletin bu dönemde adada var olduğunu kanıtlamaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında bisiklet kullanımı Büyükada'da yaygınlığını sürdürmüştür. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde bisikletin sadece bir spor aracı olarak değil, aynı zamanda bir ulaşım aracı olarak da görüldüğü ve sürücü belgesi olmadan bisiklet kullanmanın yasak olduğu bilinmektedir. Devletin çeşitli kurumlarında bisikletli çalışanların istihdam edilmesi, özellikle Posta Teşkilatı'nda bisikletin yaygın olarak kullanılması , bu dönemin özelliklerindendir. 1937 ve 1928 yıllarına ait Büyükada'da bisikletli gençleri gösteren fotoğraflar , bisikletin adanın günlük yaşamının bir parçası haline geldiğini görsel olarak da desteklemektedir. 1963 yılında Büyükada'da önemli bir bisiklet yarışının düzenlenmesi , adadaki bisiklet kültürünün spor alanında da canlılığını koruduğunu göstermektedir.

Adalar Müzesi'ndeki "'Bisiklet üzerinde 137 yıl'" sergisi , Büyükada ve bisiklet arasındaki derin ve kalıcı ilişkiye ışık tutmaktadır. Sergide, İnönü ailesi ve ünlü yarışçı Garbis Bora gibi tanınmış kişilere ait bisikletlerin yanı sıra , Thomas Stevens'ın 1885'teki Büyükada ziyaretiyle ilgili yazıları da yer almaktadır. Sergi, bisikletin Adalar'ın bir sembolü haline gelme sürecini ve sürdürülebilirlik özelliğini vurgulamaktadır. Ayrıca, Hüseyin Rahmi Gürpınar'dan Nâzım Hikmet'e kadar yolu Adalar'dan geçen sanatçıların bisikletle olan hikayeleri de serginin bir parçasıdır. Bu sergi, bisikletin Büyükada'nın tarihinde ve kültüründe ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu açıkça göstermektedir.

Büyükada'da Bisiklet Kullanımının Tarihi

Zamanın Pedalı: Büyükada ve Avrupa'nın Bisiklet Tarihi

Bisikletin icadı ve Avrupa'da yaygınlaşması 19. yüzyılda önemli bir dönüm noktası olmuştur. 1790 yılında Fransa'da ortaya çıkan iki tekerlekli bir araç , bisikletin ilk öncülerinden sayılabilir. 1817'de Alman Baron Karl Von Drais, "draisienne" adını verdiği gidonlu ve selesi olan bir bisiklet tasarlamıştır. Ancak pedalların eklenmesiyle modern bisikletin temelleri atılmıştır. 1861 yılında Fransız Pierre ve Ernest Michaux, Drais'in tasarımının ön tekerlek göbeğine pedal takarak "velosipet"i icat etmişlerdir. Bu buluş, bisikletin Avrupa şehirlerinde hızla yaygınlaşmasına yol açmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru, "penny-farthing" olarak bilinen büyük ön tekerlekli bisikletlerden, daha güvenli ve günümüzdeki bisikletlere benzeyen "safety bike"lara geçilmiştir. John Dunlop'un 1888'de pnömatik lastiği icat etmesi , bisiklet sürüş konforunu önemli ölçüde artırmıştır. Bisiklet, 1870 ile 1914 yılları arasında Avrupa ve Amerika'da giderek daha popüler bir araç haline gelmiş ve bu dönemde çok sayıda yarış düzenlenmiştir. İlk bisiklet yarışı 1869'da Paris'te yapılmıştır.

Büyükada'daki bisiklet kullanımının 1885 civarında yaygınlaşmaya başlaması , Avrupa'daki bisikletin popülaritesinin arttığı ve "safety bike"ların ortaya çıktığı döneme denk gelmektedir. Amsterdam'da bisiklet kullanımının yaygınlaşması daha yakın bir tarihe (yaklaşık 50 yıl önce ) dayanırken, Kopenhag gibi bazı Avrupa şehirlerinde bisikletin ilk heyecanı 1860'larda başlamış ve 1890-1910 yılları arasında bisiklet altyapı çalışmaları yapılmıştır. Hollanda'da bisikletin günlük yaşamın merkezinde olması ve başbakanın bile işe bisikletle gitmesi , bisikletin bu ülkede ne kadar derin bir kültürel öneme sahip olduğunu göstermektedir. Büyükada'nın otomobilsiz yapısı, bisikletin Avrupa'daki yaygınlaşma süreciyle benzer zamanlarda adada hızla benimsenmesine olanak sağlamış olabilir. Adanın kendine özgü koşulları, bisikleti kişisel ulaşım için cazip bir seçenek haline getirerek, Avrupa'daki bazı büyük şehirlerden bile daha erken bir dönemde bisiklet kültürünün oluşmasına katkıda bulunmuş olabilir. Bu durum, Büyükada'yı bisiklet temelli ulaşımın erken benimseyen yerleşim yerlerinden biri yapmaktadır.

İki Tekerlek Üzerinde Zaman: 6 Kilometrenin Bisiklet ve Yürüyüş Süresi

6 kilometrelik bir mesafenin bisikletle ne kadar süreceğini tahmin etmek için ortalama bisiklet hızlarını göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Yeni başlayan veya kısa mesafelerde yolculuk yapan bisikletçiler genellikle saatte 19-24 kilometre (12-15 mil) civarında bir ortalama hıza ulaşabilirler. Daha deneyimli ve orta mesafelerde yolculuk yapanlar ise saatte 24-26 kilometre (15-16 mil) ortalama hıza çıkabilirler. Şehir içi bisiklet kullanımlarında, duraklamalar da hesaba katıldığında ortalama hız saatte 13-22 kilometre (8-14 mil) arasında değişebilir. Büyükada'nın arazi yapısı (yer yer yokuşlu ) ve hem acemi hem de deneyimli bisikletçilerin olabileceği göz önüne alındığında, ortalama bisiklet hızının saatte 15 kilometre (yaklaşık 9.3 mil) olabileceği varsayılabilir. Bu durumda, 6 kilometrelik bir mesafeyi bisikletle kat etmek yaklaşık 24 dakika sürecektir (6 km / 15 km/saat = 0.4 saat * 60 dakika/saat).

Aynı mesafeyi yürüyerek kat etme süresi ise ortalama yürüme hızına bağlıdır. Çoğu yetişkin, saatte 4 ila 6.4 kilometre (2.5 ila 4 mil) arasında bir hızla yürüyebilir ve 1.6 kilometreyi (1 mil) 15 ila 22 dakika arasında tamamlayabilir. Tempolu bir yürüyüş hızı genellikle saatte 4.8 kilometre (3 mil) olarak kabul edilir. Yaşlı yetişkinlerin yürüme hızı ise saatte 4.3 kilometre (2.7 mil) veya daha az olabilir. Ortalama yürüme hızının saatte 4.5 kilometre (yaklaşık 2.8 mil) olduğu varsayıldığında, 6 kilometrelik bir mesafeyi yürüyerek kat etmek yaklaşık 80 dakika sürecektir (6 km / 4.5 km/saat = 1.33 saat * 60 dakika/saat).

Bu süreleri Büyükada özelinde değerlendirirken, adanın yokuşlu arazisi hem bisiklet hem de yürüyüş hızlarını, özellikle eğimli bölgelerde düşürebilir. Turist yoğunluğunun yüksek olduğu dönemlerdeki kalabalık da hem bisikletçilerin hem de yayaların hareketini yavaşlatabilir. Yolların ve patikaların durumu (örneğin, Arnavut kaldırımı ) bisiklet sürüş konforunu ve hızını etkileyebilir. Ayrıca, bireysel kondisyon seviyeleri ve kullanılan bisikletin türü de bisiklet hızını etkileyen faktörler arasındadır.

Aşağıdaki tabloda, 6 kilometrelik mesafenin bisiklet ve yürüyüşle tahmini süreleri farklı ortalama hızlar dikkate alınarak sunulmaktadır:

Ortalama Hız	Bisikletle Tahmini Süre	Yürüyerek Tahmini Süre
15 km/saat (9.3 mph)	24 dakika	-
-	-	4.5 km/saat (2.8 mph)
20 km/saat (12.4 mph)	18 dakika	-
-	-	5 km/saat (3.1 mph)

Sürdürülebilir Ulaşımı Benimsemek: Otomobilsiz Büyükada'nın Potansiyeli

Büyükada'da ulaşımın sadece bisiklet ve yaya olarak düzenlenmesinin bir dizi önemli avantajı bulunmaktadır. Otomobillerin olmaması, hava ve gürültü kirliliğinin önemli ölçüde azalmasına ve adanın doğal güzelliğinin korunmasına katkı sağlayacaktır. Mackinac Adası ve Hydra gibi otomobilsiz adaların deneyimleri, bu tür bir politikanın çevresel sürdürülebilirlik açısından ne kadar etkili olabileceğini göstermektedir. Bisikletin otomobile kıyasla çok daha düşük karbon ayak izine sahip olması , Büyükada'nın ekolojik dengesine olumlu yansıyacaktır.

Otomobilsiz bir Büyükada, yaşam kalitesini de önemli ölçüde artırabilir. Daha güvenli sokaklar, artan fiziksel aktivite imkanları ve güçlenen topluluk bağları bu faydalar arasındadır. Mackinac Adası'nda otomobilin olmaması, adanın kültürünü olumlu yönde etkileyerek daha yavaş bir yaşam tarzını teşvik etmekte ve insanların zihinsel sağlığına iyi gelmektedir. Düzenli yürüyüş ve bisiklet kullanımının sağlık üzerindeki olumlu etkileri , Büyükada sakinlerinin genel refahını artırabilir.

Otomobilsiz bir Büyükada, ekonomik açıdan da yeni fırsatlar yaratabilir. Bisiklet ve yaya dostu bir ortam, turizmi teşvik ederek adanın benzersiz kimliğini güçlendirebilir. Mackinac Adası'nın otomobilsiz yapısı, adayı popüler bir yazlık destinasyon haline getirmiştir. Yürünebilir ve bisikletle gezilebilir topluluklar, gençleri ve nitelikli iş gücünü çekebilir, yerel işletmelerin canlılığını artırabilir ve emlak değerlerini yükseltebilir.

Ancak, ulaşımın sadece bisiklet ve yaya olarak düzenlenmesinin bazı zorlukları da beraberinde getireceği unutulmamalıdır. Acil durum araçlarının adada etkin bir şekilde hizmet vermesi için alternatif çözümlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Mackinac Adası'nda olduğu gibi, ambulans, itfaiye ve polis gibi temel hizmet araçlarının varlığı sağlanmalıdır. Yaşlı ve engelli bireylerin adada hareketliliğini kolaylaştıracak düzenlemeler yapılması, örneğin belirli koşullarda elektrikli araç kullanımına izin verilmesi veya erişilebilir bisiklet seçeneklerinin sunulması önemlidir.

Yerel işletmelerin mal tedariki ve diğer lojistik ihtiyaçları da dikkate alınmalıdır. Büyükada'daki bisiklet rotası üzerinde hizmet noktalarının eksikliği , bu tür bir politikanın uygulanması halinde giderilmesi gereken bir sorundur. Elektrikli araçların yakın zamanda yasaklanmasıyla ilgili olarak Büyükada esnafının yaşadığı zorluklar , bu tür değişikliklerin dikkatli bir planlama ve paydaşlarla istişare gerektirdiğini göstermektedir.

Dünyadan Örnekler: Otomobilsiz Ada ve Yerleşim Yerleri

Dünya genelinde, otomobil trafiğine kapalı ve bisiklet kullanımının yaygın olduğu birçok başarılı örnek bulunmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Mackinac Adası, 1898'den beri otomobilsiz olup, ulaşım için bisiklet, atlı arabalar ve temel hizmet araçlarını kullanmaktadır. Yunanistan'daki Hydra Adası, 1960'lardan beri motorlu araçları yasaklamış ve yürüyüş, eşekler, bisikletler ve deniz taksileriyle ulaşımı sağlamaktadır. İtalya'daki Venedik ise coğrafi yapısı gereği otomobilsiz olup, yürüyüş ve tekneler (gondollar, vaporettiler) ana ulaşım araçlarıdır. Avrupa ve dünya genelinde Porquerolles (Fransa), Lopud (Hırvatistan), Giethoorn (Hollanda), Lamu (Kenya) ve Zermatt (İsviçre) gibi daha birçok otomobilsiz ada ve şehir bulunmaktadır.

Bu yerleşim yerlerinin ulaşım altyapıları, düzenlemeleri ve topluluk deneyimleri incelendiğinde, her birinin kendi özgün koşullarına göre çözümler geliştirdiği görülmektedir. Bazıları motorlu olmayan ulaşımı (yürüyüş, bisiklet, hayvanlar) ön planda tutarken, bazıları sınırlı sayıda elektrikli araca izin vermekte veya gelişmiş toplu taşıma sistemlerine (Venedik'teki su otobüsleri gibi) sahiptir. Uygulanan düzenlemeler, otomobillerin tamamen yasaklanmasından, özel araçların kısıtlanmasına ve temel hizmetler veya belirli sakinler için izin verilmesine kadar çeşitlilik göstermektedir. Bu otomobilsiz ortamların topluluk deneyimleri genellikle huzur, güvenlik ve çevresel kalite açısından olumlu olmakla birlikte, erişilebilirlik ve lojistik gibi konularda bazı zorluklar da yaşanabilmektedir. Büyükada, bu başarılı örneklerden bisiklet ve yaya altyapısını geliştirme, temel hizmetleri otomobilsiz yönetme ve otomobilsiz statüsünü turizm için bir avantaj olarak kullanma konularında dersler çıkarabilir. Ancak, herkes için erişilebilirliği sağlama, yerel işletmelerin ihtiyaçlarını karşılama ve mevcut ulaşım biçimlerinden (yakın zamanda yasaklanan elektrikli araçlar gibi) geçişi yönetme gibi potansiyel sorunları da dikkate almalıdır. Büyükada'daki elektrikli araç yasağıyla ilgili tartışmalar , bu tür bir geçişin ne kadar hassas olabileceğini göstermektedir.

Büyükada'nın Sesi: Sakinlerin ve Ziyaretçilerin Bisiklet Görüşleri

Büyükada sakinlerinin bisiklet kullanımına ve otomobilsiz bir politika olasılığına yönelik görüşleri çeşitlilik göstermektedir. Elektrikli araçların yasaklanmasıyla ilgili olarak , bazı esnaflar bu araçların işleri için hayati önem taşıdığını belirtirken, diğer sakinler artan trafik ve güvenlik endişeleri nedeniyle yasağı desteklemektedir. Bisiklet sayısındaki artış, özellikle kiralık bisikletlerin yaygınlaşması, yayalar için trafik sorunlarına yol açabileceği yönünde endişeler de bulunmaktadır. 2013 yılından bir ziyaretçi yorumu, Arnavut kaldırımlı yollarda bisiklet sürmenin zorluklarını dile getirmektedir. Atlı arabaların kaldırılmasının ardından elektrikli otobüslerin hizmete girmesiyle birlikte, kondisyonu uygun olanlar için bisikletin kuyrukları önlemek adına iyi bir alternatif olduğu belirtilmektedir.

Öte yandan, Büyükada'yı ziyaret edenlerin bisiklet deneyimleri genellikle oldukça olumlu yöndedir. Elektrikli bisiklet turları, adanın engebeli arazisini kolayca keşfetmek için ideal bir seçenek olarak övgüyle bahsedilmektedir. Tur rehberlerinin bilgili ve yardımsever olması, tur deneyimini daha da zenginleştirmektedir. Normal bisiklet kiralama da ziyaretçiler arasında popüler bir seçenek olup, adayı kendi hızlarında keşfetme özgürlüğü sunmaktadır. Ziyaretçiler, otomobilsiz ortamı, manzaralı rotaları ve bisiklet sürmenin keyfini takdir etmektedirler. Ancak, bazı ziyaretçiler yokuşlar ve bisikletlerin kalitesi gibi konularda zorluklar yaşayabildiklerini belirtmektedirler. Genel olarak, Büyükada'nın otomobilsiz yapısı ve bisiklet dostu atmosferi, ziyaretçiler için unutulmaz bir deneyim sunmaktadır.

Sonuç: Büyükada'nın Sürdürülebilir Geleceğine Pedal Çevirmek

Büyükada'da bisiklet kullanımı, adanın tarihi ve kültürüyle derinlemesine iç içe geçmiş köklü bir geleneğe sahiptir. 19. yüzyılın sonlarından itibaren adanın simgesi haline gelen bisiklet, hem ulaşım aracı hem de rekreasyonel bir aktivite olarak Büyükada yaşamının vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Avrupa'daki bisikletin yaygınlaşma süreciyle benzer zamanlarda Büyükada'da benimsenmesi, adanın otomobilsiz yapısının bu süreci hızlandırdığını göstermektedir.

Ulaşımın sadece bisiklet ve yaya olarak düzenlenmesi, Büyükada için önemli çevresel, sosyal ve ekonomik faydalar sunma potansiyeline sahiptir. Hava ve gürültü kirliliğinin azalması, yaşam kalitesinin artması ve turizm potansiyelinin yükselmesi bu faydalar arasındadır. Ancak, acil durum ulaşımı, yaşlı ve engelli bireylerin erişimi ile yerel işletmelerin lojistik ihtiyaçları gibi zorlukların da dikkate alınması ve uygun çözümlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Dünya genelindeki başarılı otomobilsiz yerleşim yerlerinin deneyimleri, Büyükada için değerli dersler ve modeller sunmaktadır.

Büyükada'nın gelecekteki ulaşım politikalarını şekillendirirken, sakinlerin ve ziyaretçilerin görüşlerini dikkate almak büyük önem taşımaktadır. Elektrikli araçların yasaklanmasıyla ilgili yaşanan tartışmalar, her türlü değişikliğin dikkatli bir planlama ve toplumsal mutabakatla hayata geçirilmesi gerektiğini göstermektedir. Bisiklet ve yaya altyapısının iyileştirilmesi, bisiklet kiralama düzenlemelerinin yapılması, acil durumlar ve hareket kısıtlılığı olan bireyler için özel çözümlerin geliştirilmesi ve yerel işletmelerin desteklenmesi, Büyükada'nın sürdürülebilir bir geleceğe pedal çevirmesine yardımcı olacaktır.